Perretxiko izenak | Eibarko euskara

onguak (ondduak) [onddoak]. iz. (TE). Hongos, boletus (Boletus sp., Suillus sp., Xerocomus sp.). "Hongos del género boletus" (TE, 593). Uda-azkenian, iria ebaterakuan, ondduak ugari. / Onyuak, uda-azkenian ernetzen dira ugari. / Onguak mordua dagozak. Gozuenak eta hamen aprezio gehixen egitten detsagunak Ongo zurixa (Boletus edulis) eta Ongo baltza (Boletus aereus) dittuk. Beste hau be [argazkixan Boletus badius] oso gozua dok, eta nahiko ugarixa. Hori be hartzen juagu, ongo gorrixa (B. erythropus); jentiak ez jok ezagutzen, baiña hori be ona dok. Beste hau, ostera, ez (Suillus grevillei); txapel gogorra jakak eta gusto gitxi. Onguen artian onak asko dagozak, baiña zapo-perretxiko ganorabakuak be mordua (B. piperatus, B. bovinus...). / Perretxikutarako lehenago apeziño apur bat baneban. Ermuan dagon haundiñe ekarritta nago ni, ondue! Holakotxie! Perretxikua lehen urritxa zan; urritxa ta urdiñe. Lehen ondue ez genkixan guk zer zan. Segan eta mendixan ondo-pillo itzela, ta jo segiakin ta jaurti! Ta oin ondo-jaten ekin detsa jentiek, geruago, ezta? Ona zala, ta oiñ ondo ondorik jentie. TEk ondjuak dauka pluralian, eta guk lekuko bakar bati jaso detsagu ondo be. Normalian baiña, ongo esaten da gaur egunian (ETNO). Gehixenetan jangarrixegaz bakarrik erabiltzen dan arren, jeneralian onddo taldeko guztientzat darabigu ongo izena. Gehixenetan pluralian : onguak.

negrilla.

1 . negrilla. iz. (ETNO). Capuchina (Tricholoma portentosum). Orain gitxira arte ezezaguna.

2 . negrilla. iz. (ETNO). Negrilla (Tricholoma terreum). Beste horri be "negrillia" esaten jakok (T. portentosum), baiña benetako negrillia beste hauxe dok (T. terreum). Negrillia jende gitxik ezagutzen jok; guk be, lehen ez genduan hartzen. Baiña oin bai! Gozua dok, fiña!. Orain gitxira arte ezezaguna.

entoloma. iz. (ETNO). Seta engañosa; entoloma (Entoloma lividum). Perretxiko izena da. Nahiko perretxiko ezaguna da eta oso kaltegarrixa. Badirudi izena liburuen eta egunkarixen bittartez sartu dala Eibarrera. Izan be, Euskal Herrixan perretxikuak eragindako kalte larrixen %90 ingurua entolomian errua da, eta sarri aittatzen da komunikabidietan. Errez nahastatzen da zuziakin (Calocybe gambosa) eta pardilliakin (Lepista nebularis). Euskera batuko maltzurra izena ez da ezaguna gure herrixan.

trufa (tuba). iz. (ETNO). Trufa (Tuber melanosporum).

1 . urdin. iz. (TE). Gorro verde (Russula virescens). "Especie de seta del país" (TE, 711). Urdiñak pagadixetan, hariztixetan eta gaztaiñadixetan eitten dira. / Bai! Urdiña da berde-berde-berdia. Ikusteko onena, ta jateko fiñena. Fiñena ez, urritxa da fiñena, biguna. Urritxa pinpoilluori, zerori, neretzako onena. Gero urdiña edarra da. Urdiña da, ikusten dozu ipinitta, berde-berde-berdia, pikotiakin, ha fenomenua da. Ta urritxa be, urritxa. Ikusiko dozu dana berdia [urdiña], ta urritxak ez daka berdia. Urritxak daka azula. Oin gibelurdiña esaten detse, baiña gibelurdiña ta urdiña diferentia da. Gibelurdiña da urritxa esaten detsena. Bai, ta urdiñari urdiña. Ta oin, zerian, jentiak esaten detsa gibelurdiña danari, baiña urdiña ez da gibelurdiña. Berak esaten dau: "gibelurdiña". Gibelan trazia eukitzen dau urritxak leku batzuetan, baiña urdiñak ez. Urdiñak, bera, berdia da bakarrik. Berdia. Gibelurdiñak. Bai. Urdiña da diferentia, berdia. Ha askotan juaten zara, ta igual hiru edo lau ikusi ta: "Ño!" Berari begira egoten gara. Oin, topatzeko, ta berari begira egoten gara, ha gauza ederra. / Jentiak úrdiñak, úrritxak, kuletruak eta beste holako bost edo sei klase kendu ezkero, beste guztiak benenosotzat jaukaz. (Zirik 62). Izen horregaz ezagutzen dogu Eibarren, beste herri batzuetan Gibelurdin izenez ezagutzen daben perretxiko gozo hau. Azentua U gaiñian dauka (úrdiña), eta koloriak I gaiñian (urdíña) (ETNO. / "Con acento prosódico en la u" (TE, 711): [úrdiña].

robelloi (rebolloi, rebelloi, robilloi). iz. (ETNO). Níscalo; robellón (Lactarius deliciosus). Rebolloia be esne-perretxikuen klasekua dok, baiña rebolloia rebolloia dok, zurixa zurixa, eta esne-perretxikua esne-perretxikua / Orduan piñu gitxi-tta, ezagutu bez; rebelloia-ta ezagutu bez. Elgetara pasatzen giñan gu ta dana rebolloia! Rebolloia horretxek bakarrik jaten eban Eibarren, Jimeno katalanak. Iñok bez gehixago. Ik. esne-perretxiko, piñu-perretxiko. 1920-1930 ingurura arte perretxiko hau ez zan ezagutzen Eibar aldian. Piñadixak ugaritzen hasi ziranian hasi zan agertzen robelloia, baiña kaltegarrixa zalakuan, hasieran ez zan jaten. Eibarrera bizi izatera etorrittako Jimeno izeneko katalan batek sartu zeban perretxiko hau jateko ohitturia gure herrixan, eta baitta izena bera be.

robelloi txar. iz. (ETNO). Lactario anaranjado (Lactarius volemus). Ik. robelloi.

zuza hori. iz. (NA). Rebozuelo; cabrilla (Cantharellus cibarius). Aittak txaltxak ekarri dauz?! horrei "zuza horixa" be esaten jakue, "zuza gorrixa".... Ik. saltsa-perretxiko, txaltxa, zuza gorri.

1 . astaputz (astoputz). iz. (TE). Cuesco de lobo (Lycoperdon sp., Bovista sp., Calvatia sp., Scleroderma sp., eta beste batzuk). "Se dice de una familia de hongos (Lycoperdáceas)" (TE, 180). Liburuak esaten dabe, astaputz hónek jatekuak dirala gaztetan. / Astaputzak dira, mendixan egoten diranak; jo ta zera urtetzen detsena, baltz-baltza hautsa! Ez dabena balio jateko e! Balio ez dabenak... Hori bastante egoten da, Salbador aldian be asko e!?.

galdakao lanperna. iz. (ETNO). Amanita rojiza (Amanita rubescens).

txanpiñoi (zelaiko txanpiñoi). iz. (ETNO). Champiñón (Agaricus sp.).

Aurkibidea

Babesleak

Saioaren hasiera